Hoàng Tích Chù (1912 – 2003) là họa sĩ nổi danh trong lĩnh vực tranh sơn mài, với tác phẩm nổi tiếng nhất là Tổ đổi công (1958). Ông được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt II về văn học nghệ thuật năm 2000.
Hoàng Tích Chù sinh năm 1912 tại Bắc Ninh, quê ở làng Phù Lưu, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Cha của hoạ sĩ là Hoàng Tích Phụng, một nhà Nho từng làm tri phủ và tham gia Đông Kinh Nghĩa Thục. Nhà báo Hoàng Tích Chù là anh trai của 3 người em lần lượt là nhà viết kịch Hoàng Tích Linh, bác sĩ Hoàng Tích Tộ, và nhà biên kịch Hoàng Tích Chỉ.
Năm 1929, ông học một lớp dự bị tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (L’école des beaux arts). Vì hoàn cảnh gia đình khó khăn, ông học ngắt quãng và đến năm 1936 mới thi đỗ vào Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Ông thuộc cùng khoá 11 với các hoạ sĩ khác như Bùi Trang Chước, Nguyễn Văn Tỵ, Nguyễn Tiến Chung,..
Hoạ sĩ tốt nghiệp cao đẳng vào năm 1941, ông mở xưởng vẽ của riêng mình tại phố Hàng Khoai và là một trong bốn họa sĩ mở xưởng vẽ sơn mài đầu tiên tại Hà Nội lúc bấy giờ. Ông tham dự và hoạt động tích cực tại Salon Unique và các triển lãm của FARTA. Năm 1944, ông tham gia Ban kịch Đông Phương, làm trưởng ban và phụ trách phần hóa trang của ban.
Sau Cách mạng tháng 8, ông là một trong những giảng viên đầu tiên của Trường Cao đẳng Mỹ thuật Hà Nội (1945-1946). Tại “Tuần lễ vàng”, ông đã gửi bày bức tranh sơn dầu khổ lớn “Đêm hoa đăng”. Trong thời kỳ kháng chiến toàn quốc, ông cùng gia đình về quê, tham gia hoạt động trong Hội Liên Việt Kháng chiến. Sau đó, ông chuyển lên Khu 12, tham gia dạy các lớp học ngắn hạn trong quân đội và vẽ tranh tuyên truyền.
Năm 1947, trong một chiến dịch của quân Pháp, ông cùng gia đình bị kẹt lại và phải trở về Hà Nội. Giai đoạn này, ông kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam, tham gia hoạt động bí mật trong thành phố và sau đó không may bị bắt vào năm 1953.
Sau khi kỳ hòa bình được thiết lập, Hoàng Tích Chù tham gia vào công tác giảng dạy tại Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội trong khoảng 13 năm, bắt đầu từ năm 1956. Ông và các đồng nghiệp Nguyễn Đức Nùng và Nguyễn Văn Tỵ tự soạn ra bộ giáo trình về trang trí, và ông cũng viết sách giáo trình về nghệ thuật sơn mài. Ông cũng là một trong số những người sáng lập Hội Mỹ thuật Việt Nam.
Trong thời gian từ năm 1957 đến 1960, ông đã nhận được 3 giải thưởng tại Triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc và nhận Bằng khen tại các triển lãm quốc tế ở Đức, Ba Lan và Ấn Độ. Năm 1960, ông được giao trách nhiệm phụ trách việc trang trí Hội trường của Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 3 và được gửi tham dự Đại hội Anh hùng Chiến sĩ thi đua toàn quốc. Ông đảm nhận vai trò Viện trưởng Viện Mỹ nghệ Hà Nội từ năm 1970 cho đến khi ông nghỉ hưu.
Hoàng Tích Chù qua đời vào ngày 20 tháng 10 năm 2003, hưởng dương tuổi 93. Thi hài của ông được đưa về chôn tại làng Phù Lưu, Bắc Ninh – quê hương của ông.
Sự Nghiệp Danh Hoạ Hoàng Tích Chù
Họa sĩ Hoàng Tích Chù được coi là một danh nhân văn hóa trong lĩnh vực sơn mài, và phong cách nghệ thuật của ông đã chịu ảnh hưởng từ nhiều ngữ cảnh lịch sử khác nhau: từ truyền thống, hiện thực đến tượng trưng. Ông đã hút hồn từ nghệ thuật dân gian thông qua những bài thơ hơn là trực tiếp từ nghệ thuật tạo hình cổ điển. Ông có công lớn trong việc khai thác vốn nghệ thuật sơn mài của Việt Nam, và các tác phẩm của ông đã đạt đến một tầm cao mới trong nghệ thuật.
Cuộc hành trình nghệ thuật của hoạ sĩ Hoàng Tích Chù kéo dài hơn 65 năm, một cuộc hành trình gắn bó mật thiết với lịch sử nghệ thuật sơn mài của Việt Nam. Ông trở thành một biểu tượng của sự phát triển của nghệ thuật này. Quê hương của ông, làng Phù Lưu, hay được biết đến với tên Chợ Giàu, là một ngôi làng văn hiến nổi tiếng ở đất Kinh Bắc. Gia đình ông, dòng họ Hoàng, có một lịch sử văn hóa đầy phong phú, với các thành viên nổi tiếng. Anh trai của ông, Hoàng Tích Chu, là một nhà báo uy tín, trong khi các em của ông cũng đều có đóng góp đáng kể trong lĩnh vực văn hóa.
Sau khi hoàn thành bậc học trung học cơ sở, ông không có cơ hội tiếp tục học nữa. Anh trai của ông, Hoàng Tích Chu, đã giới thiệu ông vào lớp vẽ của hoạ sĩ Nam Sơn, người đồng sáng lập Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Từ đó, ông theo đuổi con đường nghệ thuật của mình. Vừa học vừa làm việc (làm cliché cho nhà in Lê Văn Tân mỗi tháng cũng được trăm rưỡi, đủ để kiếm sống và tiếp tục học). Quãng thời gian học của ông đầy khó khăn, nhưng khi được vào học (năm 1936), ông đã có biệt danh “Chù già”. Sự sớm dành cho sự nghiệp sơn mài của ông cũng là do sự thúc đẩy của tình hình kinh tế. Nghệ thuật sơn mài của Việt Nam bắt đầu được thịnh hành nhờ vào sự tiên phong của hoạ sĩ Inguimberty và tài năng của Nguyễn Gia Trí, cùng với việc thành lập Hợp tác xã các họa sĩ Đông Dương do Inguimberty lãnh đạo và Trần Văn Cẩn điều hành. Điều này đã thúc đẩy ông Chù theo đuổi sự nghiệp sơn mài. Trong quá trình này, ông đã học được nhiều kỹ thuật tinh tế và khó khăn của nghề này từ các thợ sơn mài thực tế. Ông thường nhấn mạnh rằng, để thành công trong nghệ thuật sơn mài, không chỉ cần kỹ thuật mà còn cần có sự tinh tường của con mắt hoạ sĩ. Đây là điều mà ông Chù học được từ các nghệ sĩ phương Tây.
Giải thưởng Của Hoàng Tích Chù
Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt II về văn học nghệ thuật năm 2000, Huân chương Lao động hạng Nhất; Huân chương Kháng chiến hạng Nhì; Huân chương Kháng chiến chống Mĩ cứu nước hạng Nhất; Huy hiệu Hồ Chí Minh; Huy chương Vì sự nghiệp Văn học Nghệ thuật Việt Nam; Huy chương Vì sự nghiệp Mĩ thuật Việt Nam; Huy hiệu 50 năm tuổi Đảng
Các Tác Phẩm Nổi Bật Của Hoạ Sĩ Hoàng Tích Chù
Nổi bật trong số tác phẩm của ông có bức “Tổ đôi công cấy lúa” được ông sáng tác năm 1958, tác phẩm này gần với thiên nhiên và hiện thực, ông đã tìm ra một gam màu mới, với một nền trời màu lam nhẹ, trong vắt, phần núi và nước màu ghi xanh cùng tông với nền trời, những khóm tre nhuộm ánh vàng, những cô gái Thái người mặc áo xanh, người mặc áo trắng đang cấy lúa, dáng người tự nhiên hòa quyện vào khung cảnh núi đồi, tác phẩm đã được ông thể hiện thành công hình ảnh thiên nhiên và con người Việt Nam một cách sống động.
Khi đã vào tuổi 80, con người họa sĩ lại bùng lên một sức trẻ trung bất ngờ để cho ra đời những tác phẩm xuất chúng: Nhịp điệu vũ trụ hay còn gọi là Tiếng hát hòa bình trên các vì sao, Đuổi nghé… Những năm cuối đời, tuy thường xuyên phải nằm liệt giường, ông vẫn gắng sức lập phòng vẽ để phục chế tranh cũ.
