Trần Văn Cẩn (1910 – 1994) là một họa sĩ nổi tiếng của Việt Nam, được mệnh danh là một trong bộ tứ danh họa hàng đầu của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam: Nhất Trí, nhì Vân, tam Lân, tứ Cẩn. Ông cũng là người đã chỉnh sửa hoàn thiện mẫu Quốc huy Việt Nam theo ý kiến chỉ đạo của lãnh đạo để trình Quốc hội phê duyệt thành dạng hoàn chỉnh như ngày nay.
Contents
Tiểu Sử Cuộc Đời
Trần Văn Cẩn (1910-1994) là một trong những họa sĩ nổi tiếng của Việt Nam, với đóng góp lớn cho sự phát triển của nghệ thuật tranh lụa. Dù không được đào tạo chính thức tại các trường học nghệ thuật, nhưng Trần Văn Cẩn đã tự học và phát triển kỹ năng hội họa của mình. Trần Văn Cẩn bắt đầu sự nghiệp hội họa của mình khi còn rất trẻ. Ông sinh ngày 13 tháng 8 năm 1910 tại Kiến An, thành phố Hải Phòng. Ông đã làm việc với nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau, từ tranh sơn dầu đến tranh lụa, và trở thành một trong những họa sĩ nổi tiếng nhất trong lĩnh vực tranh lụa ở Việt Nam. Sinh ra trong một gia đình trí thức, cha là một công chức bưu điện, ông được gia đình cho ăn học tử tế. Năm 1924, sau khi học hết hết bậc Tiểu học ở Kiến An, gia đình đưa ông đến Hà Nội sống với bà nội.
Thuở nhỏ, chịu ảnh hưởng từ mẹ, vốn là một nghệ nhân làm nghề thủ công nặn tò he và đèn giấy bằng nan tre, và người cậu chuyên nghề vẽ đèn giấy, ông sớm có biểu lộ năng khiếu và sự ham thích với ngành hội họa. Sự ham thích này được cha ông tán thành. Chính vì vậy, chỉ sau chưa đến 2 năm học bậc Trung học, năm 1925, theo ý kiến của bố, ông thi vào Trường Kỹ nghệ thực hành (École de l’art appliqué) Hà Nội, học vẽ mẫu đăng ten và thiết kế đồ gỗ.
Năm 1930, ông tốt nghiệp và được điều về làm việc ở Viện Hải dương học Nha Trang, làm công việc vẽ, chép lại những con cá lạ đánh bắt được từ biển về để lưu trữ vào hồ sơ gốc. Tại đây, ông làm quen với một họa sĩ Pháp đến giúp Viện xây dựng mô hình để tham dự hội chợ triển lãm ở Paris, và bắt đầu làm quen với kỹ thuật hội họa phương Tây. Ông bắt đầu sáng tác những tác phẩm đầu tay của mình với chủ đề biển và cảnh cá. Không lâu sau, ông bỏ công việc ở Viện, quay về Hà Nội để theo đuổi ngành hội họa.
Năm 1931, sau 3 tháng học dự bị do họa sĩ Nam Sơn hướng dẫn, ông thi đỗ vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, theo học khóa VI (1931-1936) cùng với Nguyễn Gia Trí, Lưu Văn Sìn, Nguyễn Văn Tại, Nguyễn Thụy Nhân, Vũ Đức Nhuận…
Phong cách hội họa của Trần Văn Cẩn thường mang nét tinh tế, dịu dàng và lãng mạn. Ông được biết đến với việc sử dụng màu sắc và ánh sáng một cách tinh tế, tạo ra những tác phẩm với không khí ấm áp và thơ mộng. Các chủ đề thường gặp trong các tác phẩm của ông bao gồm cảnh quan tự nhiên, chân dung và đời sống hàng ngày của người dân Việt Nam.
Trong suốt sự nghiệp của mình, Trần Văn Cẩn đã tham gia vào nhiều cuộc triển lãm nghệ thuật cũng như được trưng bày ở nhiều quốc gia khác nhau. Tác phẩm của ông không chỉ được người Việt Nam yêu thích mà còn được các nhà sưu tầm và trưng bày nghệ thuật trên thế giới chú ý.
Trần Văn Cẩn không chỉ là một họa sĩ tài năng mà còn là một giáo viên và người đứng đầu trong việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật tranh lụa ở Việt Nam. Ông đã truyền đạt kỹ thuật và tinh thần nghệ thuật của mình cho nhiều thế hệ họa sĩ trẻ, góp phần làm nên sự thịnh vượng của nghệ thuật tranh lụa Việt Nam.
Sự Nghiệp
Trần Văn Cẩn đã lập tức thể hiện sự phản đối với các quan niệm thuộc địa của giám đốc trường nghệ thuật nơi ông học tại L’ecole des Beaux Arts de L’indochine, khi ông tốt nghiệp vào năm 1936. Ông đã khẳng định quyết tâm sống bằng nghệ thuật của mình. Ông tham gia hoạt động trong Hội Văn hóa Cứu quốc trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và đã đóng góp quan trọng trong việc khai sinh ra nền nghệ thuật xã hội chủ nghĩa và dân tộc ở Việt Nam.
Là một người dân thuộc địa, Trần Văn Cẩn đã từng phải lòng những nhà cách mạng đấu tranh cho độc lập. Tình cảm này đã thúc đẩy ông tham gia vào hoạt động của phong trào Văn hóa Cứu quốc của Việt Minh, nơi ông vẽ ra những bức tranh cổ động như “Cứu nông dân”, “Trừ giặc đói”, “Phá xiềng”, “Bản đồ Việt Nam không thể chia cắt”.
Sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Trần Văn Cẩn cùng nhiều họa sĩ khác đã hăng hái vẽ hàng chục tranh cổ động quanh hồ Hoàn Kiếm. Bức tranh “Nước Việt Nam của người Việt Nam” của Trần Văn Cẩn đã được treo lên toà nhà Địa ốc ngân hàng (hiện là Ngân hàng Nhà nước Việt Nam).
Năm 1946, trong triển lãm mỹ thuật toàn quốc lần đầu tiên dưới chế độ mới tại Hà Nội, bức tranh “Xuống đồng” của Trần Văn Cẩn đã nhận giải nhất và được Hội Văn hóa Cứu quốc mua lại, cùng với các tác phẩm khác như “Bác Hồ làm việc ở Bắc bộ phủ” của Tô Ngọc Vân và “Chân dung Chủ tịch Hồ Chí Minh” của Nguyễn Đỗ Cung.
Tháng 7 năm 1948, tại Đại hội Văn nghệ toàn quốc, Trần Văn Cẩn đã được bầu vào Ban thường vụ Hội Văn nghệ Việt Nam.
Khi còn là sinh viên tại L’ecole des Beaux Arts de L’indochine, Trần Văn Cẩn bị ảnh hưởng nặng nề bởi Joseph Inguimberty (1896 – 1971), một trong những người sáng lập trường. Cuối cùng, thống đốc thực dân Pháp, Paul Doumer, đã tổ chức một cuộc triển lãm mỹ thuật, mà phần lớn đã bị bỏ qua trong các ghi chép của Việt Nam về mỹ thuật thời kỳ thuộc địa. Các tác phẩm của các họa sĩ Việt Nam như Trần Cẩn Vân, Nguyễn Gia Trí, Tô Ngọc Vân, Bùi Xuân Phái đã được trưng bày cùng với các nghệ sĩ châu u nổi tiếng như Jean-Antoine Watteau, Eugene Delacrois, Edgar Degas và Paul Cézanne. Việc này gợi ra ông những ý nghĩa sâu xa về vai trò của nghệ thuật trong xã hội và văn hóa.
Tuy nhiên, một lý do khác khiến các nghệ sĩ Việt Nam muốn phủ nhận ảnh hưởng của Pháp và nhấn mạnh sự đồng tình của họ là bài báo có ảnh hưởng của Trường Chinh, “Chủ nghĩa Mác và văn hóa Việt Nam,” được trình bày trong một hội nghị năm 1948. Bài báo này chủ trương rằng Chủ nghĩa Hiện thực Xã hội phải là gốc rễ của tất cả sáng tạo và yêu cầu “tích cực trở lại những gì độc đáo của Việt Nam, hay nói một cách đơn giản là… yêu cầu Việt hóa.” Hồ Chí Minh đã ủng hộ quan điểm này, không muốn nghệ sĩ trở thành những người có trí tuệ ưu tú, mà thay vào đó, ông chỉ đạo họ phục vụ như những người làm nhiệm vụ cho hệ thống tuyên truyền của chính phủ. Tình hình này chỉ thay đổi sau Đổi mới vào đầu những năm 1990.
Tháng 6 năm 1954, Trần Văn Cẩn thay thế Tô Ngọc Vân (đã qua đời trong thời gian này) đảm nhiệm vai trò Hiệu trưởng trường Mỹ thuật và giữ chức vụ này trong 15 năm (1954 – 1969).
Với những đóng góp to lớn, Trần Văn Cẩn đã được trao nhiều huân chương cao quý, trong đó có Huân chương Lao động hạng nhất. Ông cũng được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I về văn học nghệ thuật (1996).
Năm 2010, một con đường trong khu đô thị Mỹ Đình, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội đã được đặt tên Trần Văn Cẩn để tưởng nhớ và vinh danh ông.
Tác Phẩm Nổi Bật
Nghệ sĩ Trần Văn Cẩn đã danh hết mình cho sáng tạo nghệ thuật. Ông là một cây đại thụ trong làng Mỹ thuật Việt Nam và là một tấm gương sáng về tác phẩm nghệ thuật của các thế hệ mai sau. Những tác phẩm nổi tiếng có thể kể đến như:
Hai thiếu phụ và em bé
Nữ dân quân vùng biển
Chân dung bác thợ lò
Em Thúy (8 tuổi)
Em Thúy (24 tuổi)
Thiếu nữ áo trắng
Xuống đồng
Tát nước đồng chiêm
